La théorie de la fiction d'après la doctrine classique

Abstract

Przedmiotem niniejszego artykułu jest teoria fikcji literackiej w świetle doktryny klasycystycznej. Stosunek klasycyzmu do fikcji był na ogół pozytywny, aczkolwiek jej pojęcie nie było jasno sprecyzowane. Fikcja miała w XVII wieku wiele znaczeń: była bądź to synonimem mitologii starożytnej, bądź to uważana była za nieszkodliwą chimerę, lub za zmyślenie albo wręcz za kłamstwo. Niekiedy oznaczała również inwencję poetycką i jako taka uznawana była za "duszę” poezji, a często, przez wielu teoretyków, za niezbędny element, niemal że wyznacznik dzieła literackiego. Specyfika fikcji w XVII wieku polegała przede wszystkim na specyfice jej funkcji. Według zasad doktryny klasycystycznej dzieło literackie, podobnie jak dzieło naukowe, miało wyrażać prawdę, za źródło której uważana była w pierwszym rzędzie historia. W praktyce jednak klasycyzm dość wcześnie odstąpił od tej zasady. Prawda czy prawdopodobieństwo — oto dylemat, przed którym stanęli teoretycy klasycyzmu. Zdecydowana większość opowiedziała się za prawdopodobieństwem. Naga prawda bowiem, sądzono, godziła często w wymogi dobrego smaku i moralności. W imię prawdopodobieństwa pisarz miał prawo odstępować od prawdy, zmieniać fakty historyczne, chociaż prawdziwe, ale często nieprawdopodobne. Droga zatem, która wiodła od prawdy do prawdopodobieństwa, zezwalała pisarzowi na swobodę inwencji i na wprowadzanie fikcji do dzieła literackiego. Zadaniem fikcji było ubierać prawdę często brutalną w szaty atrakcyjne, przyciągające uwagę czytelnika, zdobić ją różnymi barwami piękna, podnosić jej walory moralne i estetyczne, odrzucając cechy negatywne a podkreślając pozytywne, innymi słowy, fikcja miała uzupełniać i poprawiać to, co natura skrzywiła, nie dopracowała. Funkcja fikcji w dobie klasycyzmu ograniczała się zatem do roli decorum, ornamentu. Tak pojęta fikcja wpisywała się w kodeks estetyki klasycznej, uwypuklając równocześnie jej tendencje idealistyczne.