Музыкальные принципы художественного построения повести-поемы И. Бунина "Митина любовь"

Abstract

Poemat prozą Miłość Miti stanowi ciekawy materiał do badań nad kształtowaniem się reguł widzenia artystycznego Iwana Bunina w latach dwudziestych. Świadczy on o rzadkiej u pisarzy prozaików zdolności autora do łączenia tendencji „widzenia przestrzennego”, charakterystycznego dla twórcy obdarzonego bogatą wyobraźnią wzrokową, z cechami „widzenia czasowego”, właściwego poetom posiadającym wyobraźnię motoryczną. „Widzenie przestrzenne” przejawia się w Miłości Miti w sugestywnym nakreśleniu przez narratora rozmijających się coraz bardziej continuów emocjonalnych pary głównych bohaterów na wzór oddalających się od siebie figur przestrzennych (do których nawiązuje czasem położenie przestrzenne postaci w pewnych scenach utworu). „Widzenie czasowe” uwidacznia się głównie w pokrewieństwie strukturalnym Buninowskiego poematu prozą ze złożonymi formami muzycznymi, jak sonata, symfonia czy suita. Układ trzech zróżnicowanych tempem przebiegu wydarzeń i zarazem narracji o nich części Miłości Miti: Allegro — Adagio — Allegro, przypomina zwłaszcza budowę sonaty. Część pierwsza, porównywalna z muzycznym allegro, zachowująca symetrię formy sonatowej w operowaniu materiałem tematycznym Mitia — Katia przez wyodrębnienie jej trzech zasadniczych cząstek-faz: ekspozycji, przetworzenia i repryzy, różni się zasadniczo „Od dwu następnych. Nastrojowo-liryczna część druga (Adagio), ujmująca wszystkie treści przedstawienia w szeroki wprawdzie i złożony, lecz wspólny strumień tematyczny projekcji rozmyślań i przeżyć Miti zgrupowanych wokół jego miłości, wyraźnie kontrastuje z żywo przebiegającą i regularnie rozczłonkowaną częścią pierwszą oraz z najbardziej udramatyzowaną, obfitą w napięcia i dlatego szczególnie ekspresyjną ostatnią częścią (Allegro), nieregularnie zarysowaną pod względem kontrastowo potraktowanego materiału treściowo-tematycznego. Pokrewieństwo utworu Bunina z dziełem muzycznym uwidacznia się nie tylko w zastosowaniu porządku sonatowego przy wyznaczaniu jego ogólnych ram kompozycyjnych, w których osadzone zostają wszelkie treści przedstawienia. Przejawia się ono także w kategoriach widzenia artystycznego, opartego na łączeniu wszystkich historycznie wykształconych zasad działania wyobraźni muzycznej w kierunku skoncentrowania uwagi odbiorcy na samym procesie scalania formy. Tak więc „widzenie muzyczne” twórcy Miłości Miti odkryło nieskończone możliwości strukturowania artystycznego, zawarte w potencjale sprawczym zarówno zasady kontrastu (ekspozycja), jak powtarzalności (repryza), czy też wariacyjności (przetworzenie). Również ukształtowania czasowo-ruchowe rzeczywistości przedstawionej w Miłości Miti nawiązują do dynamiki dzieła muzycznego, tak samo bowiem zmierzają do wytworzenia jak największej ekspresji w utworze poprzez stosowanie różnych bodźców, wywołujących w odbiorcy wyobrażenia ruchu, dostosowanego do jego własnego „rytmu fizjologicznego”. Przejawiają się one m.in. w odpowiednim przeplataniu (zwłaszcza w ostatniej części utworu) momentów silnego napięcia akcentami odprężenia, uspokojenia, przebiegów o wielkiej intensywności ruchowej — fazami znacznego rozrzedzenia dramaturgii utworu. Jak widzimy zatem, dominujący w Miłości Miti muzyczny (czasowy) modus widzenia artystycznego (niekiedy przenikający się z przestrzennym) skierowuje aktywność „przeżyciowo-intelektualną badaczy puścizny literackiej Bunina ku nowym, niewątpliwie interesującym obszarom analizy komunikacji literackiej.