Le mysticisme biblique de Marguerite de Navarre

Abstract

Opinie historyków literatury zgodne są co do mistycznego charakteru duchowości Małgorzaty z Nawarry. Mistycyzm ten wydawał się trudny do pogodzenia z ewangelizmem Królowej i rodził różne próby interpretacji ich wzajemnego związku. Celem tego artykułu jest odczytanie relacji między lekturą Pisma Świętego a przeżyciami mistycznymi opisanymi w dwóch poematach Małgorzaty: w Zwierciadle grzesznej duszy i w Więzieniach. Punktem wyjścia naszych analiz jest pierwotny sens, jaki słowu „mistyczny” nadawała tradycja chrześcijańska. Dla Ojców Kościoła mistyczny znaczyło odnoszący się do tajemnic (mystères) zbawienia. Tak rozumieli ten przymiotnik duchowi mistrzowie Małgorzaty: Lefèvre d’Etaples i Guillaume Briçonnet, którzy w swej teologii wskazują na nierozerwalny związek między odkrywaniem tajemnic boskich w Biblii a przeżyciem mistycznym, będącym ukoronowaniem lektury Słowa i pozwalającym na przeniknięcie jego najgłębszego sensu. Ta sama relacja stanowi podłoże wewnętrznej biografii bohatera Więzień, który przechodzi kolejne etapy duchowej inicjacji według bonawenturiańskiego schematu trzech dróg: oczyszczającej, oświecającej i mistycznej. Każdy z tych etapów związany jest z poznawaniem jednego z duchowych sensów biblijnych (sens dosłowny jest pomijany jako „litera, która zabija” [2 Kor. 3, 6]): moralnego, alegorycznego i anagogicznego. W Zwierciadle, opartym na tej samej paraleli między rozumieniem Biblii a inicjacją mistyczną, bohaterka przywołuje najwyższy dla niej autorytet w dziedzinie przeżyć duchowych: świętego Pawła. Jego teologia, na nowo zinterpretowana w środowisku Królowej poprzez pryzmat Dionizego Areopagity, stanowi najpełniejszą syntezę lektury Słowa i bezpośredniego doświadczenia Boga w przeżyciu mistycznym. Zakorzenienie Małgorzaty w teologii Pawłowej jest jednym z kluczy dla zrozumienia mistycznego charakteru jej ewangelizmu.