Du sous-jacent au flagrant ou le manipulateur manipulé ( ?) : Octave Mirbeau

Abstract

Twórczość Oktawiusza Mirbeau jest nacechowana ambiwalencją. Z jednej strony pisarz zdradza przywiązanie do utylitarnej funkcji literatury, odrzucając jej zapędy autoteliczne, co wskazywałoby na możliwość manipulacji w warstwie językowej, spowodowanej chęcią zwiększenia siły perswazyjnej tekstu. Z drugiej jednak strony on sam wyraża obawę przed krasomówstwem maskującym fałszywe intencje lub małość intelektualną i twierdzi, że zbytnia jasność wpływa ujemnie na walory artystyczne dzieła. W korespondencji Mirbeau przekonanie, że sztuka powinna służyć czemuś wielkiemu, sąsiaduje z negatywną oceną przydatności sztuki w ogóle - jest on też autorem wielu mistyfikacji, m.in. fikcyjnych listów z podróży do Indii, której nigdy nie odbył. Jego twórczości, pełnej emocji i niewyczerpanej, zdawałoby się, energii, stale towarzyszy zniechęcenie i pokusa zamknięcia się w ciszy. Mimo to Oktawiusz Mirbeau przez ponad trzydzieści lat pozostawał nieprzerwanie obecny na scenie literackiej Francji, angażując się we wszystkie znaczące walki tamtej epoki: polityczne, społeczne, artystyczne. Jego styl, pełen polemicznej werwy, wielokrotnie pozwolił mu odnieść zwycięstwo. Z drugiej strony ten sam styl przysporzył mu wielu wrogów, a przede wszystkim zakrył subtelniejsze i głębiej ukryte elementy jego estetyki. Można by więc mówić o porażce pisarza, "manipulatora zmanipulowanego", gdyby nie jego głęboka świadomość takiego stanu rzeczy, który niejako "wliczał w koszty", mając na względzie wąską grupę czytelników bardziej otwartych niż ogół i zdolnych pojąć subtelności jego dzieła.